بررسي انواع مدل هاي آبشويي در دو منطقه جنوب شرق استان خوزستان

Evaluation of Different Types of Leaching Models in Two Pilots of south east khoozestan province

چکيده :

مناطق خشک ، چون بيشتر نواحي ايران که داراي بارندگي کم و تبخير زياد مي باشند ، تجمع املاح در سطح خاک ، امري اجتناب ناپذير خواهد بود . بنابراين اعمال يک روش عملي جهت برآورد آب مورد نياز به منظور اصلاح خاک براي کشاورزي امري ضروري است . هدف از اين تحقيق ، رسم منحني هاي شوري و سديم زداي در 2 منطقه واقع در جنوب شرق استان خوزستان و اثر ماده اصلاح کننده سديم بر شستشوي املاح و سديم مي باشد . همچنين ارائه فرمول تجربي مناسب جهت استفاده در برآورد آب مورد نياز براي اصلاح مناطق مورد نظر از ديگر اهداف طرح بوده است . آزمايش در دو منطقه 1 و 2 با چهار تيمار شامل ، تيمار اول 25 سانتي متر ، تيمار دوم 50 سانتي متر ، تيمار سوم 75 سانتي متر و تيمار چهارم 100 سانتي متر آب و سه تکرار تا عمق 100 سانتيمتر در کرت هاي 1 × 1 متر انجام گرفت . در منطقه 2 علاوه بر آب آبشويي از اسيد سولفوريک به مقدار 5 تن در هکتار به عنوان ماده اصلاح کننده استفاده شد . با استفاده از داده هاي اوليه و نهايي شوري و سديم در مقايسه با عمق خالص آب آبياري به عمق خاک ، يازده مدل تجربي مورد مقايسه قرار گرفت . نتايج نشان مي داد که در منطقه 1 ، مدل تجربي معکوس براي هدايت الکتريکي و سديم به ترتيب با ضريب همبستگي 85 % . 83 % به عنوان بهترين مدل به دست آمد . در منطقه 2 بدون اضافه کردن اسيد ، مدل درجه سوم به عنوان مدل آبشويي هدايت الکتريکي و سديم به ترتيب با ضرایب همبستگي 94 % و 80 % مناسب است . براي منطقه دوم همراه با اضافه کردن اسيد در مورد هدايت الکتريکي مدل هاي نمايي ، رشد ، لجستيک ، مرکب و معکوس با ضريب همبستگي 76 % و براي درصد سديم تبادلي مدل درجه سوم با ضريب همبستگي 88 % به دست آمد .

کلمات کليدي :

آبشويي ، شوري زدايي ، سديم زدايي ، مواد اصلاح کننده ، خوزستان

مقدمه :

شور شدن خاک فرآيندي است که طي آن تجمع املاح محلول در قشر سطحي خاک به حدي رسيده است که در اثر آن لايه سطحي پتانسيل خود را به عنوان محل رشد و نموگياه از دست مي دهد ( باي بوردي و کوهستان ، 1360 ) به هر حال کشاورزي به عنوان محور توسعه پايدار در کشور ، آب به عنوان يک عامل محدود کننده محسوب مي شود و با توجه به تبخير زياد از سطح تجمع املاح ، شور شدن خاک هاي ايران يک امر طبيعي و دور از انتظار نمي باشد . در سال 1349 حدود 50 درصد کل اراضي تحت آبياري کشور به درجات مختلف با مشکلات شوري ، سديمي بودن ، حالت زه داري و شرايط ماندآبي رو به رو بوده است که انتظار مي رود هم اکنون گسترش بيشتري يافته باشد ( درويش 1384) . در هر شرايطي افزايش عملکرد در واحد سطح اراضي فارياب و يا گسترش سطح کشت فعلي در گرو اعمال مديريت صحيح ، بهره برداري و مصرف علمي معقول و مدبرانه از منابع فيزيکي توليد ( آب و خاک ) مي باشد . اعمال اين مديريت در کشاورزي و آبياري از طريق پيگيري اهدافي نظير صرفه جويي در مصرف آب ، کاهش خسارات کم آبي از طريق توزيع مناسب ، توسعه وسايل بهره برداري مرکزي به مظنور آبياري مطلوب تر و بالاخره کاهش مسايل شوري و زهکشي خاک و اراضي عملي مي باشد ( Ghassemi and jakeman 1991)
برطبق نظر ريو و همکاران در خاک هايي که بيش از حد شور مي باشند ، مي توان با کاربرد 30 سانتيمتر آب با کيفيت خوب ، عمقي معادل 30 سانتيمتر خاک را آبشويي و محيط مناسبي جهت رشد گياه فراهم آورد . بر اساس مطالعاتي که وي بر روي يک خاک لومي ـ رسي ـ سيلتي با متوسط هدايت الکتريکي عصاره اشباع بيش از 40 دسي زيمنس بر متر انجام داد ، فرمول تجربي زير را به منظور برآورد مقدار آب مورد نياز آبشويي ارائه کرده است . کاربرد اين فرمول در شرايطي است که میزان آب محاسبه شده به روش غرقابي دائم به خاک اعمال مي شود ( به نقل از محمدي ، 1370 )

(1)                  

که در آن : Dw عمق آب کاربردي و Ds عمق خاک ( هر دو بر حسب سانتي متر ) به ترتيب ميانگين غلظت املاح در همان عمق از خاک قبل و پس از آبشويي مي باشد (پذيرا ، 1367 ) .
ماکينگ ( Making ) پس از انجام مطالعاتي معادله ريو را به صورت زر تغيير داد و روي محور x ها و روي محور y ها قرار داد و اولين مدل را ارائه کرد ( به نقل از پذيرا ، پاييز ، 1367 ، 1369 ) .
(2)

روابط (1) و (2) بريا شرايط مشخص خاک و آب ارائه شده و ممکن است براي شرايط و مکان هاي مختلف کاربرد نداشته باشد و نياز به ضريب تصحيح داشته باشد . ارتفاع آب مورد نياز جهت آبشويي بستگي به خواص فيزيکي و شيمايي خاک ، کيفيت آب آبشويي و روش آبشويي دارد . بر طبق نظر درگني ( Dregne,1976 ) مقدار آب مورد نياز آبشويي با تجزيه هاي انجام شده روي خاک ، آب آبشويي و آب زهکشي در ارتباط مي باشند .
وان هورن نتايج متضادي را با کاربرد معادله (2) و حتي با همان بافت خاک ( لومي شني تا لومي سيلتي ) گزارش نموده است . اشکال اين مدل عدم توجه به شوري تعادلي ( ECe ) و رطوبت اوليه خاک مي باشد ( به نقل از حيدري ، 1373 )
ال . پي . روزوف فرمول تجربي زير را به منظور محاسبه مقدار آب آبشويي مورد نياز خاک هاي سولونچاک ارائه نمود ( به نقل از پذيرا ، 1367 ) .
(3)

در آن :  مقدار آب آبشويي ، رطوبت خاک در حد ظرفيت مزرعه  مقدار آب ذخيره شده در خاک قبل از آبشويي همه بر حسب متر مکعب در هکتار و n ضريب مي باشد ، که طبق پيشنهاد روزوف بين 5/0/ 2و تغيير مي کند . ضريب n ، با توجه به افزايش شوري خاک و نامناسب بودن خواص مکانيکي آن ، بزرگتر شده ، به تبعيت از آن مقدار آب مورد نياز آبشويي نيز افزايش مي يابد . ولوبيو ( V.R.Volobuev ) فرآيند آبشويي را به وسيله ي زير بيان نمود ( به نقل از حيدري ، 1373 ) .
(4)

که در آن : عمق آب مورد نياز آبشويي ،  : مقدار آب مورد نياز جهت رسيدن رطوبت خاک به حد ظرفيت مزرعه ، : مقدار آب مورد نياز جهت رسيدن رطوبت خاک از ظرفيت زراعي به حد اشباع ، : مقدار آبي که پس از رسيدن به خاک به حد اشباع از آن عبور مي کند .
کوودا رابطه زير را جهت آب مورد نياز آبشويي پيشنهاد نمود ( به نقل از حيدري ، 1373 ) :
(5)

در آن y عمق آبشويي ( ميلي متر ) ، x ميانگين املاح محلول در نيمرخ خاک به عمق 3 متر ( بر حسب درصد وزني ) ضريبي که بستگي به شرايط مکانيکي خاک دارد و براي خاک هاي شني ، لوم و رسي به ترتيب 0/5 و 1 و 2 و ضريب مربوط به عمق آب زيرزميني ( متر ) و براي اعماق آب زيرزميني برابر 2 ـ 1/5 و 5 ـ 2 و 10 ـ 7 متر به ترتيب برابر 3 و 1/5 و 1 است . ضريب براي شوري آب زيرزميني در حد کم تا متوسط، زياد و خيلي زياد به ترتيب 1 و 2 و 3 مي باشد ( حيدري ، 1373 ) .
لافلر و شارما اعتقاد به مدل ريو داشتند و براي خاک هاي خودشان ضرايب معادله را حساب کردند و هدايت الکتريکي تعادلي و رطوبت اوليه خاک نيز توجه نمودند ( به نقل از پذيرا 1380 ) .
(6)

عمق ناخالص آب ( آب آبياري بر حسب سانتي متر )
پذيرا و کاواچي در سال 1981 مدلي براي خاک هاي ايران ارائه کردند ، که براي قسمت مرکزي خوزستان مي باشد و مشابه مدل ريو است ( به نقل از پذيرا ، 1380 ) :
(7)

ورما و گوپتا ( 1989 ) دو مدل براي شرايط غرقاب دائم و ديگري براي غرقاب متناوب ارائه نمودند ( به نقل از پذيرا ، 1380 ) :
1 ـ شرايط غرقاب دائم :
(8)

2 ـ شرايط غرقاب متناوب :
(9)

موسسه ي خاک و آب در مکان هاي مختلف ، هدايت الکتريکي (EC ) و شرايط مختلف آب و هوايي فرمول زير را ارائه کرد ( پذيرا ، 1380 ) :
(10)

همچنين اين موسسه مدل پذيرا و کشاورز را به شکل زير ارائه نموده است ( پذيرا ، 1380 ) :
(11)

با وجود تنوع روابط ارائه شده هنوز نمي توان يک رابطه استاندارد براي مناطق مختلف ايران خصوصاً مناطق خشک و نيمه خشک منظور نمود . هدف از اين تحقيق ارائه مدلي است که بتوان از ان براي آبشويي مناطق جنوب شرق استان خوزستان با بالاترين دقت استفاده نمود . نتايج اين تحقيق ضمن استفاده در مناطق مورد مطالعه براي مناطق مشابه نيز قابل استفاده است .

مواد و روش ها :

منطقه مورد مطالعه به مساحت 17632 هکتار با کيفيت شيميايي شور و سديمي در بخشي از اراضي جنوب شرقي استان خوزستان بين 36 ، 49 تا 45 ، 49 درجه طول شرقي و 15 ، 30 درجه تا 30 ، 30 درجه عرض شماي واقع شده است . در اين منطقه چهار کرت به ابعاد 1×1 متر و سه تکرار ايجاد شد ( آرايش کرت ها درشکل 1 آمده است ) به منظور تعيين ميزان املاح قبل از آبشويي يک کرت به عنوان شاهد بدون اضافه کردن آب ، اقدام به نمونه برداري گرديد . مشخصات شيميايي آب و خاک دو منطقه قبل از انجام آزمايش در جداول 1 ،2،3 آمده است . در دور اول به هر کدام از کرت ها 25 سانتي متر يا 250 ليتر آب اضافه و به طور تصادفي از هر کدام از تکرارها يک کرت انتخاب نموده و پس از خروج آب ثقلي ، از عمق 25 سانتي متري بااستفاده از اگر خاک شناسي اقدام به نمونه برداري گرديد . کرت هاي نمونه برداري شده از دور آزمايش حذف ، 250 ليترآب ديگر به کرت هاي باقي مانده اضافه شده و پس از خروج آب ثقلي از هر کدام از تکرارها به طور تصادفي از عمق 50 سانتي متري اقدام به نمونه برداري گرديد . به همين ترتيب تا عمق 100 سانتي متر اقدام به آبشويي و نمونه برداري نموده و نمونه ها پس از خشک شدن در هواي آزاد به آزمايشگاه جهت محاسبه هدايت الکتريکي عصاره اشباع خاک ، اسيديته ، گچ و آهک ، ظرفيت تبادل کاتيوني ، میزان سديم قابل تعویض کاتيون ها و آنيون هاي محلول عصاره اشباع خاک ، سديم و در نهايت برآورد درصد سديم قابل تعویض کاتيون ها و آنيون هاي محلول عصاره اشباع خاک ، سديم و در نهايت برآورد درصد سديم تبادلي خاک ارسال شد . اسيد به منظور جلوگيري از قليايي شدن خاک و شستشوي سديم اضافه مي گردد که در منظقه دوم در يک تيمار به مقدار پنج تن در هکتار اسيد سولفوريک غليظ اضافه گرديد . بدين ترتيب به هر کدام از کرت ها که به ابعاد 1× 1 متر مي باشند ، 27/0ليتر اسيد اضافه شد . به منظور به دست آوردن مدل هاي مختلف رياضي از برنامه SPSS استفاده شد . عمق خالص آب آبياري به عمق خاک را به عنوان x ( متغير مستقل ) و اختلاف هدايت الکتريکي نهايي را هدايت الکتريکي تعادلي به اختلاف هدايت الکتريکي اوليه با هدايت الکتريکي تعادلي

به عنوان ( متغير وابسته ) Y وارد گرديد . سپس يازده مدل تجربي توسط برنامه استخراج شد . يازده مدل مورد استفاده در جدول 4 آمده است .

نتايج و بحث :

نتایج براي عمق هاي مختلف و تناوب هاي آب آبشويي در جدول 5 ارائه شده است . با توجه به جدول 5 قبل از اعمال آبشويي بيشترين هدايت الکتريکي مربوط به عمق 0 ـ 25 سانتي متري يعني 20/78 دسي زيمنس بر متر مي باشد که پس از انجام آبشويي در عمق ذکر شده به طور متوسط شوري به خاک به 4 کاهش پيدا کرده است . تا عمق 100 سانتي متري خاک با اضافه کردن 100 سانتي متر آب آبياري به صورت ميانگين از 5/53 به 35/13 کاهش پيدا کرده است .
با توجه به شکل 2 ملاحظه مي شود که در مورد هدايت الکتريکي 67/86 % املاح تا عمق 100 سانتيمتري شسته شده و تنها 32/13 % املاح اوليه در خاک باقي مانده است و در مورد درصد سديم تبادلي 96/84 % شسته شده و 04/15 % در خاک باقي مانده است .
شکل 2 نشان مي دهد که با افزايش عمق آب آبشويي درصد املاح و سديم باقي مانده در خاک کمتر خواهد بود و عمق 0 ـ 25 سانتي متري در زير بقيه منحني ها قرار گرفته است و به همين ترتيب براي اعماق بعدي به ترتيب زير هم قرار گرفته اند . دليل اين که منجني ها به صورت منظم بدون برخورد با هم کاهش پيدا کرده اند مي توان به يکنواخت بودن بافت خاک يا هموژن بودن خاک اشاره کرد .
همانطور که درشکل 2 ملاحظه مي شود در عمق 25 ـ 0 با اضافه کردن 25 سانتي متر آب بيش از 90 % املاح اوليه شسته شده اند و با اضافه کردن آب در تناوب هاي بعد افزايش زيادي در شستشوي املاح مشاهده نمي شود . به فرض براي عمق 100 ـ 0 با اضافه کردن 25 سانتي متر آب کمتر از 50 % املاح اوليه شسته شده در حالي که اضافه کردن 75 سانتي متر آب به اين عمق به ميزان 90 % املاح شستشو يافته است . بنابراين برای شستشوي املاح لازم است عمق مورد اصلاح را تعيين و به همان مقدار آب به خاک اضافه نمود ، زيرا در غير اين صورت اگر کمتر از عمق مورد اصلاح آب داده شود ، عمل شستشو کم است و مشکل شوري را به وجود خواهد آمد و اگر بيشتر از عمق مورد اصلاح استفاده شود ، باعث افزايش هزينه ، بدون کاهش چشمگير املاح مي گردد .
شکل 2 بيانگر اين واقيعت است که همراه با کاربرد 75 سانتي متر آب آبياري به منظور شستشوي املاح ، شستشوي سديم نيز موازي با آن صورت مي گيرد و نياز به اضافه کردن مواد اصلاح کردن نخواهد داشت . با توجه به حدول 7 ، از 100 سانتي متر آب داده شده به خاک به عنوان آب آبياري به علت کمبود رطوبت تا عمق 100 سانتي متري ، به ميزان 8 سانتي متر عمق آب که عملا صرف شستشوي رطوبت کسر گردد ، تا آن مقدار آبي که باعث شستشوي املاح گرديده در محاسبات وارد شود .

هدايت الکتريکي تعادلي خاک برابر 1/3 به دست آمد به اين معني که با توجه به هدايت الکتريکي آب آبياري (25/20 ) ديگر نمي توان شوري خاک را از این مقدار کاهش داد . ( هدايت الکتريکي تعادلي خاک را 5/1 تا 2 برابر هدايت الکتريکي آب آبياري در نظر مي گيرند ) .
علت کم کردن هدايت الکتريکي تعادلي از هر کدام داده هاي مربوط و به دست آوردن عمق آب خالص به عمق آب ناخالص ، عموميت دادن به مدل به دست آمده و جدا کردن شرايط محيطي و رطوبت اوليه از آزمايش مي باشد .
نسبت به هدايت الکتريکي نهايي به هدايت الکتريکي اوليه خاک تا عمق 100 سانتي متري خاک به 12 % و در مورد سديم تبادلي نسبت به 23 % رسيده است . در مورد نسبت عمق خالص آب آبشويي ( آب آبشويي ) به عمق ناخالص آب آبشويي ( آب آبياري ) در عمق 100 سانتي متري پس از کاربرد 100 سانتيمتر آب آبياري به 92/0 رسيده است . همان طور که در جدول 8 ملاحظه مي شود پس از تست يازده مدل تجربي با برنامه SPSS در مورد هدايت الکتريکي ضرايب معادلات حساب شده و مدل معکوس باضريب همبستگي 92 % بالاترين همبستگي و مدل خطي با ضريب همبستگي 54 % کمترين همبستگي را داشته است . معادله معکوس با ضرايب حساب شده به صورت زير مي باشد .
(12)

در مورد درصد سديم تبادلي از يازده مدل تست شده مانند هدايت الکتريکي مدل معکوس بيشترين ضريب همبستگي ( 83 % ) و کمترين همبستگي مدل خطي 30 % مي باشد . معادله معکوس براي درصد سديم تبادلي با ضرايب حساب شده به صورت زير مي باشد .
(13)

براي منطقه دوم بدون اضافه کردن اسيد و همچنين با اضافه کردن اسيد مشابه آنچه که در مورد منطقه اول بيان گرديد محاسبات انجام شد نتايج به شرح زير مي باشد .
شکل 3 نشان مي دهد که در منطقه دوم بدون اضافه کردن اسيد ، در مورد هدايت الکتريکي 25/92 % املاح تا عمق 100 سانتيمتري شسته شده و تنها 75/7 % املاح اوليه در خاک باقي مانده است و در مورد درصد سديم تبادلي 42/83% شسته شده و 85/16 % در خاک باقي مانده است . در عمق 25 ـ 0 با اضافه کردن 25 سانتي متر آب بيش از 90 % املاح اوليه شسته شده اند و با اضافه کردن آب در تناوب هاي بعد افزايش زيادي در شستشوي املاح مشاهده نمي شود همچنين براي عمق 100 ـ 0 با اضافه کردن 25 سانتيمتر آب کمتر از 40 % املاح اوليه شسته شده در حالي که اضافه کردن 100 سانتي متر آب به اين عمق به میزان 90 % املاح شستشو يافته است .
در شکل 3 خطوط خط چين تغييرات درصد سديم و خط هاي ممتد مربوط به شوري مي باشد .
با توجه به اين نمودار ملاحظه مي شود که در کاربرد آب آبشويي به ميزان 25 سانتي متر اختلاف زيادي بين منحني هاي شستشوي املاح و سديم وجود دارد ولي در تناوب هاي بعدي و به خصوص 100 سانتي متري هماهنگي بيشتري از خود نشان مي دهند . در يک جمع بندي کاربرد 100 سانتيمتر آب به مظنور اصلاح 100 سانتي متر خاک شستشوي املاح همراه باسديم و هماهنگ با آن صورت گرفته و خطر سديمي شدن خاک وجود ندراد .
همان طور که در جدول 9 ملاحظه مي شود پس از تست يازده مدل تجربي با برنامه SPSS در مورد هدايت الکتريکي ضرايب معادلات حساب شده است و مدل معکوس با ضريب رگرسيون 80 % بالاترين همبستگي به دست آمده است و مدل خطي با ضريب همبستگي 29 % کمترين ضريب را داشته است . معادله معکوس با ضرايب حساب شده به صورت زير مي باشد .
(14)

با توجه به جدول 10 در مورد درصد سديم تبادلي از يازده مدل تست شده مدل درجه سوم بيشترين ضريب همبستگي ( 94% ) مي باشد . معادله براي درصد سديم تبادلي به صورت زير مي باشد .
(15)

در مورد نتايج به دست آمده براي منطقه دوم همراه با کاربرد اسيد بايد بيان نمود . در مورد هدايت الکتريکي مدل هاي معکوس ، مرکب ، لجستيک ، رشد و نمايي با ضريب رگرسيون 76% بالاترين همبستگي را داشته است و مدل اس با ضريب همبستگي 45 % کمترين ضريب را داشته است . معادلات باضرايب حساب شده به شکل زير مي باشند :
معکوس (16)

مرکب (17)

لجستيک (18)

رشد (19)

نمايي (20)

در مورد درصد سديم تبادلي از يازده مدل تست شده مدل درجه سوم بيشترين ضريب همبستگي (88%) را نشان داده است که معادله به دست آمده به شکل زير است :
(21)

 

در جدول 11 نتايج را به طور خلاصه نشان مي دهد .

نتيجه گيري

براي شستشوي املاح لازم است عمق مورد اصلاح را تعيين و به همان مقدار آب به خاک اضافه کنيم . زيرا در غير اين صورت اگر کمتر از عمق مورد اصلاح آبياري گردد ، عمل شستشو به طور کامل انجام نمي شود و مشکل شوري را به وجود خواهد آمد . اگر بيشتر از عمق مورد اصلاح استفاده شود باعث افزايش هزينه ، بدون کاهش چشمگير املاح مي گردد . با کاربرد 100 سانتيمتر آب کاربردي به منظور شستشوي املاح ، شستشوي سديم نيز موازي با آن صورت مي گيرد و نياز به اضافه کردن مواد اصلاح کننده نيست . در آزمون صورت گرفته در منطقه مورد مطالعه گر چه مدل معکوس در اغلب موارد داراي بيشترين همبستگي بوده و ضرايب آن محاسبه شده و نيزنمودار مربوطه رسم گرديده ، ولي پيشنهاد مي شود به دليل پويا بودن خصوصيات شيميايي خاک در زمان ها ، مکان ها و اقليم هاي مختلف با بافت هاي متفاوت اين آزمون ها در ساير نقاط جهت پروژه هاي اجرايي انجام و نمودارهاي مربوط به آن منطقه رسم گردند و تصميم گيري ها با استفاده از ضرايب و مدل هاي مربوط به آن منطقه باشد .

باي بوردي ، م و کوهستان . ا . 1360 . خاک ، تشکيل و طبقه بندي ، دانشگاه تهران .
پذيرا ، ا . 1367 . روش عملي آبشويي متناوب خاک هاي رسوبي شور و قليا منطقه شاوور ـ استان خوزستان . موسسه تحقيقات خاک و آب . نشريه 2 ـ سال چهارم .
پذيرا . ا . 1369 . گزارش مطالعات اصلاح و بهسازي خاک و اراضي با تاکيد بر موارد فيزيک وشيميايي خاک هاي شور و قليا دشت هنديجان ـ استان خوزستان . تهران . کميته امور آب وزارت جهاد سازندگي .
پذيرا ، ا . 1380 . معضل گرايش کيفيت منابع توليد ( خاک و آب ) به شوري و سديمي شدن و آثار آن در کشاورزي . کميته ي امور آب وزارت جهاد سازندگي .
حيدري ، ن . 1373 . ارائه و کاربرد مدل ها و روابط نظري آبشويي املاح و توازن نمک در ارتباط با اصلاح و بهسازي خاک هاي شور و سديمي . موسسه تحقيقات مهندسي زراعي . گزارش پژوهشي . نشريه شماره 16 .
درويش ، م . 1384 . نگاهي اجمالي به بخش تحقيقات بيابان . گزارش پژوهشي نشريه شماره 28 .
محمدي ، ج . 1370 . مقايسه دو روش آبشويي از خاک هاي شور و قليا واقع در منطقه رودشت اصفهان . رشته کشاورزي . پايان نامه کارشناسي ارشد . دانشگاه صنعتي اصفهان .
DREGNE ,H.E.1976/Developments in soil science ,No.6.Soils of arid regions.Elsvier scientific
Publishing company .Amesterdam.237p.
GHASSEMI.f.Jakeman.A.and NIX .H.1991.Human induced salinization and the use of quantitative methods.Enviroment-Internationl.17(6):581-594.

پی نوشت ها :

*فارغ التحصيل کارشناسي ارشد ، رشته خاکشناسي واحد علوم و تحقيقات تهران ، دانشگاه آزاد اسلامي .
** استاد گروه خاکشناسي واحد علوم و تحقيقات تهران ، دانشگاه آزاد اسلامي .
***استاديار دانشکده کشاورزي دانشگاه آزاد اسلامي واحد خوراسگان.

منبع:نشریه پژوهش در علوم کشاورزی،شماره 1